سرمازدگی:
سرمازدگی پدیده ای است که دردرجه حرارت های پائین سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندامهای گیاهی می شود. این عارضه در درختان میوه در فصل زمستان و یا اوایل بهار حادث می شود و هر ساله خسارتهای زیادی بر جای می گذارد. بر اساس آمار های ارائه شده تنها حدود 10 درصد از کل زمین های قابل کشت دنیا ممکن است بدون تنش سرمازدگی باشند. خسارت سرما زدگی در آمریکا سالانه حدود 4-3 درصد و در برخی مناطق نظیر برزیل و نیمکره جنوبی حدود 5 درصد و در ایران حدود 3-2.5 درصد گزارش شده است.
تعاريف
سرما: منظور ازسرما كاهش دما به حدود صفر درجه سانتيگراد ويا چند درجه بالاتر مي باشد كه مي تواند برحسب نـوع گياه ودرجه مقاومت آن ، به اندامهاي مختلف(گل، برگ، ميوه، جوانه وشاخه) خسارت وارد نمايد.
يخبندان:عبارت است از كاهش دما تا چند درجه زير صفر(يخبنـدان زمـستانه وبهـاره) كـه براثـر آن آب درون سـلولي و برون سلولي منجمد شده و به دليل متلاشي شدن آوندهاي چوبي وآبكش و قطع جريان مواد غذايي ، مرگ سلول را باعث مي گردد.
درجه حرارت هاي بحرانی:حداقل درجه حرارتي كه گياه مي تواند با تداوم 30 دقيقه تحمل كنـد و در بيـشتر از ايـن مدت و كمتر از اين درجه حرارت گياه خسارت مي بيند . اين درجه حـرارت بـراي گياهـان مختلـف و و مراحـل مختلـف فنولوژي متفاوت است.
سرما و یخ‌زدگی از مهم‌ترین عوامل قهری خسارت‌زا در محصولات کشاورزی است و هر سال خسارتهای قابل توجهی را به اقتصاد و چرخه‌ی تولید کشور تحمیل می‌کند.
سهم عامل تنش سرما و یخبندان نسبت به دیگر عوامل تهدیدکننده در زیربخش‌های زراعی و باغی، وزن بسیار زیادی دارد و پهنه‌ی وسیعی از حاصلخیزترین مناطق تولیدی کشور و قسمت عمده‌ی محصولات اقتصادی مهم کشور هر سال در معرض تهدید تنش سرما و یخ‌زدگی هستند.
جهت توضیح مطلب ابتدا به تعریف تنش و در ادامه به انواع سرمای نا مطلوب گیاه و روشهای پیشگیری از آن اشاره می گردد. در گیاهان تنش یا استرس برابر است با تحریکاتی که منجر به بر هم خوردن تعادل زیستی گیاه شود. حالت تنش در شرایطی پیش می آید که یک عامل محیطی خارج از حد نرمال بر گیاه اثر می گذارد.
تنش ها به دو دسته تقسیم می شوند:
1) زیستی 2) غیر زیستی
از جمله تنش های غیر زیستی می توان به تنش دما اشاره کرد که این نوع تنش نیز خود به سه بخش تقسیم می شود:
1)تنش سرما
2)تنش یخبندان
3) تنش حرارت بالا
تنش سرما
سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد که گیاه در نتیجه بروز درجه حرارت های بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد ( بسته به گونه و رقم ) خسارت می بیند. تنش سرما بر حالت عادی گیاه اثری ندارد. آثار اولیه این تنش عبارتند از : کاهش عمومی رشد، تغییر رنگ، کلروز، تخریب بافت های سلولی ، عدم جوانه زنی ، عدم انتقال مواد فتوسنتزی، عدم جذب عناصر غذایی و.... ، برخی از آثار این تنش برگشت پذیر و برخی از آثار دیگر این تنش مانند فتوسنتز در اثر تخریب کلروپلاست ها و پیری زود رس گیاه غیر قابل برگشت می باشند.
تنش یخبندان
خسارت مربوط به تنش یخ زدگی در نتیجه بروز درجه حرارت های زیر صفر درجه سانتی گراد می باشد.شرایط یخبندان و سرما به دو شکل ایجاد می شود که عبارتند از: 1- یخبندان جبهه ای یا جابجایی 2- یخبندان تشعشعی.
یخبندان و سرمازدگی جبهه ای در اثر عبور یک جبهه هوای سرد از روی یک منطقه بروز می کند به طوریکه دمای آن برای محصولات خاص منطقه می باشد.
یخبندان تشعشعی در شرایط آسمان صاف و بدون ابر واقع می گردد. در هنگامیکه تشعشع خالص منفی باشد سطح گیاه و خاک سردتر از هوای اطراف شده و در نتیجه هوا در اثر برخورد با این سطوح سردتر و متراکم تر می گردد. هوای متراکم در سطح زمین باقی می ماند و مرحله انتقال حرارت ادامه می یابد. حاصل این امر پدیده ای به نام وارونگی حرارت می باشد.
بر اساس اطلاعات موجود سرما زدگی در گیاهان زراعی و باغی در سه موقع از سال می توانند زیان آور باشند:
الف) سرمای زمستانه : درفصل زمستان افت شدید درجه حرارت هوا باعث خشک شدن شاخه، تنه و حتی ریشه های بعضی از درختان مانند : مرکبات، مو، انار، بادام ، زردآلو ، هلو ، گیلاس ، آلبالو، آلو، زیتون ، سیب و..... می شود. این گونه سرما گه گاه به غلات پائیزه مانند: گندم و جو نیز خسارت های سنگینی وارد می سازد.
ب) سرمای دیررس بهاره: این نوع سرما نیز خطری جدی برای محصولات کشاورزی بشمار میرود و ممکن است به گیاهچه های ذرت ، سیب زمینی، چغندرقند ، پنبه و سبزیجات و همچنین به شکوفه های درختان میوه و حتی میوه های تازه تشکیل شده بویژه بادام، زردآلو، هلو، گیلاس و گردو خسارت هایی را وارد سازد.
ج) سرمای زود رس پائیزه: سرمای زودرس پائیزه نیز از شهریور ماه به بعد میتواند اثرات منفی برروی محصولات زراعی و باغی داشته باشد این نوع سرما میتواند به ویژه به محصول و بوته انگور، زراعت های چغندر قند، ذرت، گوجه فرنگی، پنبه، زعفران، سیب درختی خسارت وارد سازد.
عواملی که باعث حساس شدن گیاهان به سرما می شوند:
- ضعف تغذیه ای
- آفات و بیماری ها
- سن گیاه، گیاهان خیلی جوان و خیلی پیر به سرما حساس تر هستند
- سرعت افت درجه حرارت
- مدت سرما
- میزان ابری و صاف بودن و رطوبت هوا
- میزان رطوبت بافت های گیاهی و مواد ذخیره ای آن
- محل باغ، نوع خاک، جهت شیب، پستی و بلندی زمین
تفاوت سرمازدگی و یخ زدگی
سرمازدگی در فصل رویش و در درجه حرارت های بالای صفر اتفاق می افتد در صورتی که یخ زدگی در فصل رویش و یا زمستان و در درجه حرارت های زیر صفر اتفاق می افتد.
