{بنام خداوند آفریننده برف و سرما}
با سلام و احترام به شما خواننده گرامی: ( در این صفحه موارد زیر را خواهید خواند) :
کشاورزان و باغ داران محترم ؛ آیا از سرمازدگی محصولات کشاورزی آگاهی دارید؟
آیا از خسارت ها و تهدیدات سرما زدگی و اثر بر روی محصولات خود اطلاع دارید؟
آیا میدانید تغییرات دمایی در فصل سرما در سال های اخیر چه تاثیری روی کیفیت محصولات کشاورزی و به طبع آن روی سود آوری و افزایش درآمد داشته است ؟
آیا از راهکار های کاهش خسارت و بهبود روند رشد و کیفیت محصولات خود آگاهی دارید؟
از تاثیرات محیط زیستی سرما زدگی آگاهید؟
ما در این قسمت سعی داریم تا دید شما را نسبت به رویداد سرما زدگی باز تر کرده و برای افزایش عملکرد شما گامی هرچند کوچک برداریم .با ما همراه باشید ......
مقدمه :
دما علاوه بر آنكه يكي از پارامترهاي مهم اقليمي ميباشد، عنصري بسيار تأثيرگذار در بخشهاي كشاورزي نيز ميباشد. نوسانات و افت و خيزهاي نا بهنگام دمايي كه اغلب دور از انتظار است، باعث غافلگيري و بروز خسارت سنگين ميشود. بروز دماهاي پايين خارج از زمان معمول آن به دليل عدم آمادگي و در نظر گرفتن تمهيدات لازم در بخش كشاورزي باعث از بين رفتن محصول يك سال كشاورز ميشود. كشت گونه هاي نامناسب و يا ارقامي كه مستعد خطر سرمازدگي هستند، در مناطقي كه از ريسك بالاي سرمازدگي برخوردار است، باعث هدر رفتن سرمايه و وقت بسيار زيادي ميشود كه اثرات آن در كاهش پتانسيل هاي كشاورزي منطقه چشمگير خواهد بود.
تعریف سرما زدگی:
سرمازدگی بـه شرایط از آب و هوایی گفته می شود که دمای محیط برای یک زمان معین، کمتر از مقدار دمای بهینه برای رشـد گیاهان باشد . در این شرایط، کاهش سریع دمای محیطی باعث اختلال در فعالیت های متابولیکی و سـلولی گیاهان شده و در پی آن افت چشمگیر در بازده محصولات زراعی و باغی ملاحظه می شود .
علایم سرمازدگی:
در واقع علایم سرمازدگی هنگامی قابل رؤیت است که خسارت آن به گیاه وارد شده است . یکی از اولین تأثیرات سـرمازدگی در سطح سلول، توقف جریان پروتوپلاسمیک( حرکت فعال سلول برای انتقـال مـواد ) و متعاقـب آن کاهـش فعالیت سلول های گیاه است . دومین تأثیر سرمازدگی بر گیاه، کاهش یا افت محسوس فتوسـنتز در بافـت هـای گیاهی بوده و بعنوان اولین تأثیر قابل رؤیت و مشهود سرما در گیاه است . در این زمان بافت های گیاهی با رنگ سبز روشن و پژمرده دیده می شوند . این مسئله در گیاهان زراعی و باغی باعث کـاهش چـشمگیر عملکـرد و محصول آن ها می شود .
از لحاظ هواشناسی کشاورزی، سرمازدگی و یخ زدگی محصولات زراعـی و بـاغی یـا حاصـل حرکـت توده های هوای سرد از سطح زمین ( سرمازدگی انتقالی ) بوده یا از برگـشت طـول مـوج هـای حرارتـی طیـف الکترومغناطیسی در شب های صاف و بدون پوشش ابر به جو ( سرمازدگی تابشی ) حاصل می شـود . پیـش بینـی سرمازدگی انتقالی و یخ زدگی حاصل از حرکت توده های هوای سرد بـه وسـیله تجزیـه و تحلیـل نقـشه هـای سینوپتیکی میسر بوده، اما پیش بینی سرمازدگی و یخ زدگی محصولات که از بازگشت تشعشع حرارتی بـه جـو حاصل می شود، مشکل است.
انواع سرمازدگی:
* سرمازدگی انتقالی (جبهه هوای سرد) : در اثر پایداری سرمای توده هوای سرد به مدت زیاد؛ اغلب در زمستان اتفاق می افتد.گاهی دمای هوا به 30 -درجه سانتیگراد می رسد(بیش از آستانه تحمل گیاه)که با هیچ دستگاهی قابل پیشگیری نیست .
سرمازدگی تشعشعی( بهاره): در اواخر اسفند و اوایل فروردین که درختان شکوفه داده اند در بعضی شبها و بیشتر در اوایل صبح که آسمان بدون ابر می باشد هوا ناگهان سرد شده و گرمای درخت و اطراف آن در اثر تشعشع خارج شده و سبب از بین رفتن شکوفه ها می شود. به دلیل گلدهی درختان میوه در فصل بهار بیشترین خسارت به محصولات باغی در اثر سرمازدگی بهاره وارد می شود.
سرما زدگی درختان بادام :
بادام بـه عنـوان يـک محـصول مهـم خشکباري از اهميت ويژه اي برخوردار است. خاصـيت انبـاري بسيار بالا، سهولت نگهداري و حمـل و نقـل، ضـايعات كـم و قابليت بالاي صادرات و ظرفيت كشت بـادام در كـشور سـبب شده، سياست افزايش سطح زير كشت آن در طول برنامـه هـاي توسعه؛ جزء اصلي ترين اهداف زير بخش باغبـاني قـرار گيـرد.
از نظر توليد بادام، كشور ايران از زمانهاي گذشته يكي از توليد کنندگان عمده اين محصول در جهان بوده و طبق گزارش فائو در سـال ۲۰۱۰ ايـران رتبـه سـوم توليـد بـادام را پـس از کشورهاي آمريکا و اسپانيا به خود اختصاص داده اسـت .
ولي طبيعت زود گل بودن آن باعث مي شود که اغلب از سرماي بهاره آسيب ببينند، در نتيجه گستره توليـد بـادام بـه منـاطق بـا زمستان هاي نسبتاً ملايم محدود ميشود. عامـل محـدود كننـده كشت بادام، نياز سرمايي پايين جوانه هاي اين درخت ميباشـد که باعث زود گل دهي جوانه ها ميشود و در نتيجه جوانـه هـاي گل و شكوفه ها در اواخر زمستان و اويل بهار از سرمازدگي بهاره آسيب ميبينند. البته ميزان آسيب ناشي از يخبنـدان، بـه مرحلـه نمو گل و نوع رقم بستگي دارد .
خسارت های سرمازدگی:
در نظر گرفتن خسارتهاي وارد آمده به باغهاي کشور طی سال هاي گذشته و درصد بالاي ضایعات میوه در اثر سرمازدگی بهاره و تگرگ که منجر به وارد آمدن صدمات جبران ناپذیر به باغداران و نهایتاً اقتصاد ملی کشور می گردد، صرف نظر از کاهش خسارتهاي واردآمده در اثر به کارگیري فناوریهاي نوین باعث ایجاد انگیزه در بهره برداران و بهبود شرایط اقتصادي آنان که اغلب هیچ منبع درآمد دیگري ندارند ، خواهد گردید سرمازدگی و تگرگ در سال 1395بیش از 55666 میلیارد تومان خسارت به بالغ بر 034666 هكتار باغات کشور وارد نموده، به عبارتی به طور متوسط به هر هكتار52 میلیون تومان . اگر در یكسال از خسارت پدیده هاي فوق جلوگیري گردد مبلغ 7626میلیارد تومان خسارت کاسته می شود و این در حالی است که کل سرمایه گذاري دولت در این طرح 221 میلیارد تومان می باشد.
پیش بینی زمان وقوع سرما و احتمال خطر سرمازدگی:
یکی از مهمترین فاكتورها برای مقابله با سرمازدگی، آگاهی از زمان وقوع پدیده است. اطلاع رسانی باید حداقل سه روز قبل از سرما انجام گیرد تا كشاورزان وقت كافی برای آمادگی را داشته باشند. در كلیه ی استانها، ادارات هواشناسی با استفاده از نقشه های هواشناسی سطح زمین و سطوح فوقانی، پیشبینی 72 ساعته شرایط آب وهوایی را انجام میدهند. با برقراری ارتباط مستمر با ادارات هواشناسی به راحتی میتوان از شرایط آب وهوایی سه روز آینده اطلاع حاصل نمود. در شب هایی كه وقوع سرما پیشبینی شده است نیز با نصب دستگاه های سرما بان و تنظیم آن با توجه به نوع محصول، فنولوژی گیاه و درجه ی حرارت بحرانی میتوان در زمان مناسب اقدام به مقابله با سرمازدگی نموده و محصول را از گزند خسارت دور نگه داشت. دستگاه سرمابان قابلیت ارسال پیام روی شبکه ی تلفن همراه را دارا میباشد و به محض اعلام اخطار توسط دستگاه، یکی از روشهای حفاظتی توسط كشاورز به كار گرفته میشود.
راه های کنترل سرمازدگی :
اگربتوان با توجه به نیازمندی های رطوبتی و حرارتی هرمحصول مناطق مساعد کشت محصولات را شناسایی نمود بالطبع ازخسارت های ناشی ازسرمازدگی و یخبندان کاسته شده و عملا میتوان به عملکرد بیشتری درواحد سطح دست یافت که خود سبب بهبود شرایط اقتصادی کشاورزان وسطح درامد ملی خواهد گردید.
فناوری ها و تجهیزات مبارزه با سرمازدگی بهاره: گرماساز های باغی ، مولد باد ، چاهک معکوس ، ابیاری بارانی ، مه ساز
فناوری ها و تجهیزات مبارزه با تگرگ : کشیدن توری ، رقابت سودمند ، بارش زود هنگام ، کاهش پتانسیل ابر با انرژی امواج
مجموعه روشهای حفاظتی غیر فعال و فعال كه برای مقابله با تنش های سرما و یخزدگی گیاهان ارائه گردید، مبتنی بر مطالعات و اقدامات عملی انجام گرفته در كشورهای مختلف جهان است كه میتوان با بهره گیری از نتایج مطالعات انجام شده در كشورهایی كه شرایط مشابه دارند، كم هزینه ترین و بهترین روش ها را برای معرفی به عرصه ی كشاورزی كشور و استفاده در برنامه های مدیریت تنش های سرما و یخزدگی انتخاب نمود. در واقع روشهای غیرفعال غالباً مؤثرتر و كم هزینه تر از روشهای فعال و كوتا بنابراین در كشور ما نیز با به كاربردن مناسب ترین روشهای غیرفعال از قبیل انتخاب مکانهایی كه كمتر در معرض خطر یخبندان هستند، كاشت درختان خزان دار و واریته های گیاهی دیرگل، كاشت گیاهان خزان دار در شیب های غیر مواجه با نور خورشید، كاشت مركبات در شیب های رو به خورشید، حفظ میزان آب خاك در حد مناسب برای دستیابی به بالاترین میزان انتشار گرما در خاك و غیره، میتوان از اغلب خسارت های ناشی از سرما و یخبندان جلوگیری نمود و هزینه ی سنگین روشهای حفاظتی فعال را حذف نمود. اما در شرایطی كه روشهای غیر فعال برای تأمین حفاظت در برابر سرما كفایت نکنند، ممکن است ناگزیر به استفاده از راهای فعال باشیم.
در آخر امید واریم با ارایه راهکار و شناخت هرچه بیشتر موارد مربوط به سرمازدگی به کشاورزان عزیز کمک کنیم.
شرکت دیده بان توسعه پایدار
منابع:
1/پیش بینی کوتاه مدت سرمازدگی محصولات کشاورزی با استفاده از رابطه دمای نقطه شبنم و دمای حداقل در شهر مشهد/علیرضا شهاب فر ، کوروش احترامیان ، دکتر محمد معتمد / فصلنامه جغافیای سرزمین/ 1383
2/پهنه بندی اثر خطر سرما زدگی دیر رس یه روی باغات (مطالعه موردی شهرستان مه ولات /دکتر محمد خسروی ،دکتر مجید حبیبی ،رضا اسماعیل /جغرافیای توسعه « پاییز و زمستان 1387
3/بررسی سرما زدگی و احتمال وقوع یخبندان پاییزه و بهاره محصولات باغی و زراعی (مطالعه موردی شهر یزد) / امیر حسین حبیبیبان ،منصور جبلی مهدیه یزدی / اولین کنفرانس ملی راه های دستیابی به توسعه پایدار منابع طبیعی و محیط زیست
4/ طرح کاهش خسارت های سرمازدگی و تگرگ با استفاده از فناوری های نوین مکانیزاسیون /مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی /1397
5/مدیریت سرما و یخزدگی گیاهان باغی و زراعی /سید ابوالفضل مردانی اصل، محمد امیری /1395
