« بنام خالق خاک»
با سلام و احترام به شما همراهان گرامی :
در این بخش با یکی از مهمترین معضل های کشور که نقش مهمی در کشاورزی و محیط زیست دارد بیشتر آشنا میشویم.
شاید تا کنون اخباری از تلفات خاک ، فرسایش خاک و دیگر عوامل را شنیده باشید ؛
این نکات در کشاورزی مهم تلقی میشود ، و اگر به آنها توجه نشود باعث از بین رفتن وقت و هزینه کشاورز و باغ دار میشود .برای شناخت این مشکل و بهبود این مشکل ، با ما همراه باشید .....

مقدمه:
در دنیــاي امــروزي، رشــد سرســام آور جمعیــت و فشــار بیش ازحد بر زمین و بهره برداري نامناسب از خاك، موجـب وارد آمدن خسارات زیـادي بـر منبـع مهـم خـاك شـده و بیشتر از یک سوم کل اراضی دنیـا را در معـرض فرسـایش شدید قرار داده است. بهگ ونهاي که ســــالیانه حدود 5 تـا 7 میلیون هکتار زمین زراعی خوب به عللی مانند مدیریت نامناسب، استفاده از روشهـاي زراعـی ناپایـدار و چــراي بیش ازحد از بین برود.
فرسایش خاک چیست؟

تخریب خاک فرآیندی است که در آن خاک، کارکردهای ارائه دهنده خدمات که گیاهان، حیوانات و انسان ها به آنها وابسته می باشند را از دست می دهد. تخریب می تواند در نتیجه از بین رفتن مواد مغذی و مواد آلی، تراکم خاک، از بین رفتن ساختار خاک، عدم وجود زهکشی مناسب و افزایش شوری یا اسیدیته و… باشد.کمتر بودن تلفات خاك اقلیم هاي مرطوب تر به دلیل پوشش گیاهی و اقلیم هاي خشک تر به کمبود بارش مربوط است. بیشترین مقادیر فرسایش و تلفات خاك در شیب هاي 12-5/1 درصد اندازه گیري شده و با سطحی است. با افزایش شیب، فرسایش کاهش می یابد. کاهش نرخ فرسایش در شیب هاي تندتر به احتمال زیاد ناشی از افزایش پوشش سنگریزه است .
علت اهمیت فرسایش خاک :

فرسایش خاك یکی از معضلات کشور است و آگاهی از مقادیر فرسایش در شرایط مختلف، میتواند به شناخت بهتر وضعیت و برنامه ریزي در امر حفاظت خاك کمک کند. فرسايش خاك يك معضل براي كشاورزي در نواحي استوايي و نيمه خشك ميباشد و به علـت اثـرات دراز مـدتش بـر روي حاصـل خيزي خـاك و كشاورزي پايدار، از اهميت زيادي برخودار است. بر اسـاس آخـرین آمارهـاي ارائـه شـده متوسـط فرسـایش خـاك در ایـران حـدود 15 تـن در هـر هکتـار میباشد .

تعریف حفاظت خاک و راه های اجرای آن چیست ؟
سازمان فائو یا سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (The Food and Agriculture Organization of the United Nations) حفاظت از خاک را به عنوان فعالیت هایی توصیف و تعریف می کند که ظرفیت تولیدی زمین را در مناطقی که تحت تأثیر تخریب یا مستعد تخریب می باشند، حفظ می کنند یا افزایش می دهند
۱- کشاورزی بدون کشت (Practice No-Till farming) ۲- استفاده از کشاورزی تراس (Use Terrace Farming) ۳- انجام کشاورزی کانتور (Practice Contour Farming) ۴- کاهش سطوح غیر قابل نفوذ (Reduce Impervious) Surfaces ۵- کاشت باغ باران (Plant a Rain Garde) ۶- استفاده از بشکه باران (Use a Rain) Barrel)

#سیاست های جلوگیری کننده از فرسایش خاک: در میان سیاست هاي چهارگانه، برای کاهش فرسایش خاک ، تنها سیاست یارانه بر تولید محصولات زراعی در زمینهاي مسطح ،افزون بر بهبود مناسب فرسایش خاك، شاخص هاي اقتصادي را بهبود داده و بر اساس نتایج اولویت بندي در بیش از 70 درصد سناریوها مناسبترین سیاست است. در نتیجه، این سیاست براي حل مسئله فرسایش خاك در ایران پیشنهاد میشود. مسئله اساسی در تخریب زمین و فرسایش خاك، درجه تأثیرگذاري تغییرات قیمت نسبی بر انگیزه هاي کشاورزان براي حرکت از محصولات و نظام هاي کشت کم فرسایش به سمت محصولات و نظام هاي کشت فرسایش دهنده است. سیاست های کلان اقتصادی از دو راه فرسایش خاك را تحت تأثیر قرار میدهند. نخست، تغییر در سرمایه گذاري ها و مصرف نهاده ها (تغییر در فناوري) و دوم، تأثیرگذاري بر الگوي کشت کشاورزان.

راهکارهایی مثل :( نوسازى باغات موجود و توسعه باغات با اولویت در اراضى شیبدار و مستعد به مقدار یک میلیون هکتار با تأمین منابع ارزان قیمت و توجه به وضع قوانین مختلف) تاکنون توفیقی در بهبود فرسایش خاك در ایران نداشته است که دلیل آن ناموفق بودن این قوانین در افزایش سودآوري محصولات با فرسایش اندك است. لذا نیاز است افزون بر وضع قوانین، سیاست گذاري هایی به منظور افزایش سودآوري محصولات با فرسایش اندك با هدف بهبود فرسایش خاك بررسی و در صورت امکان اجرایی شود. سیاست هاي مالیات بر تولید محصولات زراعی در زمین هاي شیبدار و سیاست یارانه صادرات محصولات باغی ، بیشترین اثرگذاري را در کاهش فرسایش خاك داشته اند. از طرفـي رونـد پذيرش اقدامات حفاظت خاك، تحت تأثير ويژگي هاي باغ (اندازه ي باغ، نوع كشت و كار، نوع خـاك، شـيب و ...) و ويژگي هاي اجتماعي- اقتصادي (سن، سواد، دانش، درآمد و ...) باغداران قرار دارد. سنگريزه هاي لايه خاك سطحي از يك طرف باعث محافظت سطح خاك از ضربه قطرات بـاران و در نتيجـه كاهش فرسايندگي باران و فرسـايش خـاك و از طـرف ديگـر باعـث افزايش ضريب زبري و ممانعت از انتقال ذرات ريز خاك مي شـود. لذا تقويت و احياء پوشش گياهي مراتـع، جلـوگيري از چـراي بي رويه دامها و استفاده از مـالچ هـاي سـنگريزه اي در سـطح خـاك ومديريت شيب زمين و كاهش طول شيب هاي تند راهكارهـايي اسـت كه در جهت نيل به اين هدف توصيه ميگردد. علت مشكلاتي مانند افزايش هزينه و فقدان آگاهي، درصد كمتري از کشاورزان از روشهاي حفـاظتي اسـتفاده ميكنند .از سوي ديگر، باغداران به علت ضعف توان مالي از ديواره هاي حفاظتي، احداث بانكت، پشته هـاي خـاكي و تراس بندي كمتر استفاده ميكنند و بيشتر به روش هايي مانند پوشش دائمي خاك توسـط كشـت هاي همزمـان ماننـد سبزي كاري و كشت نواري روي مي آوردند كه لازم است چنين روش هايي بيشتر ترويج و توسعه يابد.

#از جمله راه هـاي مهـم ارتقـاي دانـش کشـاورزان: توجه به مباحث مربوط به حفاظـت خـاك در کـلاس هـاي آموزشی و ترویجی میباشد. نگرش ؛ از دیگر سازه هاي مـؤثر بر رفتار حفاظت خاك میباشد که خود متأثر از عـواملی ازقبیل دانـش، هنجارهـاي اجتمـاعی، آمـوزه هـاي دینـی و ارزش هاي موجود در جامعه مـی باشـد. بـا در نظـر گـرفتن نقش غیر قابل انکار نگرش کشـاورزان کـه بـا رفتـار آنهـا رابطه اي مثبت و مستقیم دارد، میتوان با ایجاد نگرش هاي مثبت در کشاورزان باعث تقویـت و بهبـود رفتـار حفاظـت خاك گردید. با توجه به اثر غیرمستقیم هنجارهاي اجتماعی بر رفتار حفاظت خاك، پیشنهاد میگردد کـه ابتـدا از طریـق افزایش این عامل، نگرش افـراد را بـه سـمت نگـرش هـاي محیط زیست گرایانه تغییـر داد تـا در نتیجـه ي آن رفتـار ، حفاظت خـاك بهبـود یابـد. در ایـن میـان بهـره گیـري از تشکل هاي موجود در روستا از قبیـل شـورا هاي روسـتایی، تعاونی ها و... میتواند در ایجاد نگرش مثبت در کشـاورزان در خصوص حفظ محیط زیست و خـا ك مـؤثر باشـد. هـر چند نباید از نقش مهـم تشـکل هـاي مـذهبی و فرهنگـی روستا نیز در ایـن زمینـه غافـل شـد. از میـان چهـار نـوع سوگیري فرهنگی، سوگیري هاي فرهنگی سلسله مراتبـی و مسـاوات طلبـی تـأثیر بیشـتري بـر رفتـار حفاظـت خـاك کشاورزان دارند. همچنین، شناخت دانش و آگاهي باغداران در خصوص فرسايش خاك و روشهاي حفاظت آن، شناخت ادراك باغداران از مزايا و معايب استفاده از روش هاي حفاظت خاك، بررسي تأثير عوامل مختلف فردي، نظام توليد، عوامل ترويجـي، آگـاهي از فرسـايش، ادراك از مزايـا و معايـب روشهاي حفاظت خاك بر پذيرش روشهاي حفاظت خاك در بين باغداران میتواند به کاهش فرسایش کمک کند.

منابع :
1/بررسی مقادیر فرسایش در سطح کشور با استفاده از علایم اندازه گیری شده روش سزیم137 و پلات های آزمایشی/الیاس خواجوی. محمود عرب خدری. محمد حسین مهدیان .صمد شادفر/پژوهشنامه مدیریت حوزه ابخیز/1394
2/ ارزیابی پیامد های تجاری سازی مالیاتی بر فرسایش خاک کابرد الگوی تعادل عمومی چند بخشی / سید صفدر حسینی.میلاد امینی زاده .سعید یزدانی./تحقیقات اقتصاد کشاورزی /1397
3/ سازه های موثر بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان استان اذربایجان غربی کاربرد رویکرد فرهنگی/ رضا سیفی. محمد چیذری عنایت عباسی/علوم ترویج و اموزش کشاورزی /1396
4/ سایت eafworld.com
5/فرسایش خاک و روش های حفاظت آن /همایش منطقه ایی،کشاورزی محور رشد و توسعه /مصیب بقایی.سعید فعلی. محمد چیذری .ابوالحسن یعقوبی/1396