«بنام خالق یکتا»
با عرض ادب و احترام خدمت همگی عزیزان
امروز سعی داریم تا آشنایی با خشک سالی را داشته باشیم و راه های مقابله با اون رو بدونیم.
باما باشید.
تعریف خشک سالی:
عنوان مثال « خشكســالي عبارت اســت از يك دوره ممتــد كمبود بارش كه منجر به صدمــه زدن به محصولات زراعي و كاهش عملكرد شود.»
اهمیت خشکسالی:
شايد خشكسالي فرصت مناسبي باشد تا دريابيم كه حفظ و توسعه جنگلها و مراتع و مقابله با بيابانزايي تنها راه نجات براي حفظ رطوبت خاك و كشاورزي پايدار اســت. توســعه ســرمايه گذاري ها در زيربخشهايي چون آبخيزداري و آبخوان داري، سيستم هاي آبياري تحت فشار، شبكه هاي آبياري- زهكشي تنها راه براي حفظ توسعه پايدار در كشاورزي و تضمين امنيت غذايي ميباشد. خشكسالي پديده اي نيست كه بتوان با آن جنگيد بلكه فقط بايد با نگرشي علمي با آن كنار آمده و از ميزان خســات آن كاســت. در هر صورت در ايران مسئله خشــكي و خشكسالي همواره با زندگي كشاورزان قرين بوده است. اما با توجه به بيش از 220 ميليارد مترمكعب ذخيره آبهاي زيرزميني ايران، استفاده بهتر از اين ذخاير به خصوص به هنگام خشكسالي بسيار حائز اهميت است.
خشک سالی در ایران :
كاهش شــديد بارندگي در اغلب نقاط كشــور طي ســالهاي اخير، خطر خشكسالي را به يك واقعيت غيرقابل انكار بدل نموده است. اما واقعيت اين اســت كه خشكســالي در ايران شرايط استثنايي و غيرقابل پيش بيني نميباشد. ايران به دليل قرارگرفتن در مدار 25 تا 40 درجه شمال عرض جغرافيائي داراي اقليم خشك و نيمه خشك است و بروز خشكسالي در اين كشور امري طبيعي است، ولي بايد پذيرفت كه مشكل كشور ما تنها كمبود بارندگي نيست، بلكه عدم درك صحيح واقعيت هاست. تنها بخش اندكي از برنامه ريزي هاي ما متناسب با چنين اقليمي است و هرگز سرمايه گذاري هاي مناسب براي تطبيق با اين شرايط صورت نگرفته است.
انواع خشک سالی:
انواع خشكسالى خشكســالي را از ديدگاه هــاي مختلفي از قبيل هواشناســي، هيدرولوژي، كشاورزي و اقتصادي- اجتماعي ميتوان بررسي نمود :
خشک سالی هواشناسی:
رابطــه اي مابين ميزان انحراف واقعــي بارش و مقادير متوســط ماهانه، فصلي يا ســالانه برقرار ميشــود مانند «كمتــر باريدن از ميانگين بارش سالانه منطقه»
خشک سالی کشاورزی : ناكافي بودن رطوبت براي رشد كافي محصول
خشک سالی هيدرولوژيكــي : تأثيــر نقصــان ريزش هاي جــوي را بر منابع آبهاي ســطحي يا زيرزميني بيان ميكند.
خشک سالی اقتصادی اجتماعی:
تلفيقي اســت از عرضــه و تقاضاي برخي كالاهــاي اقتصادي بــا اجزاء خشكســالي هاى هواشناســي، هيدرولوژيكي وكشــاورزي. اين مــورد، با تعاريف قبلي از آن جهت تفــاوت دارد كه وقوع آن بســتگي بــه فرايندهاي زماني و مكاني عرضــه و تقاضا براي تعريف يا تشــخيص خشكســالي ها دارد.
متغیرهایي که با آنها می توان خشکسالی را تعیین و تعریف نمود:
1ـ بارندگی 2 ـ بارندگی و میانگین درجه حرارت 3 ـ رطوبت خاك و متغیرهاي میزان محصول 4 ـ شاخص هاي آب و هوایی و برآوردهاي تبخیر و تعرق از بین متغیرهاي فوق، بارندگی یکی از مهمترین و عمـده تـرین متغیرهـایی اسـت کـه از آن در تعریـف خشکسالی استفاده می شود.
بروز علایم خشک سالی:
مشخصه هاي مختلفی را می توان جهت اعلام بروز شرایط خشکی مورد استفاده قرارداد که شامل شاخصه هاي شدت خشکی (شاخص پالمر)، میزان رواناب در نهرها، داده هاي آماري در مـورد میـزان بـارش مورد نیاز، درجه شوري آب رودخانه ها، پتانسیل مخرب بعضی آب ها برحیات وحش و ماهی ها و وضعیت موجود آبهاي زیرزمینی، است. براي بعمل آوردن هریک از مراحل خشکی سه نشانه از پنچ نشانه هاي خشکی، نشـان دهنده سطح خشکی است.
زمان آغازخشک سالی:
زمانی اسـت که ذخیره رطوبتی چه درمحیط خاك (خشکسالی کشاورزي) و چه درمخازن آبی (خشکسالی هیـدرولوژیک) خاتمه یافته باشد.
پایان خشک سالی:
پایان خشکسالی، زمـانی اسـت کـه نزول باران، رطوبت مورد نیاز خاك را تأمین کند. درهیدرولوژي، زمانی که جریان رودخانه دوباره برقرار شـود و مخازن زیرزمینی تغذیه مجدد شوند، زمان پایان خشکسالی درنظرگرفته میشود .
اثرات خشک سالی:
در واقع خشکسالی باعـث کـاهش کيفيت محيط زیست می گردد و عاملی برای برخی پيامدهای اجتمـاعی شـامل درگيـری بين استفاده کنندگان از آب، کاهش کيفيت زندگی و مسـئله مهـاجرت از روسـتا بـه شـهر می باشد. این خطر جدی تا چند نسل بعد نيز باقی خواهد ماند.
تأثير خشکسالی بر محيط زیست :
**خسارات وارده بر گونه هاي جانوري:
خسارت به تنوع گونه ای، کاهش و تخریب زیستگاه ماهيان و حيات وحش - کوچ و مهاجرت بی رویه حيوانات وحشی به لحاظ کمبود آب و غذای کافی - افزایش آسيب پذیری شکار (به دليل تمرکز گونه های نزدیک آب) - افزایش بيماری و تنش در گونه های در معرض خطر - کاهش باروری و جمعيت وحوش و انقراض محلی - عدم جفت گيری و تخم گذاری پرندگان وحشی از جمله کبک، تيهو، بـاقرقره و ... در نتيجه کاهش جمعيت آنها - بروز بيماری های مختلف در بين حيات وحش و مرگ و مير بيشتر در نتيجـه افـزایش ارتباط با توليدات کشاورزی از قبيل استفاده از حيوانات از مزارع - خشک شدن اکثر زیستگاه های آبی طيبعی و انسان ساخت که زیسـتگاه پرنـدگان مهاجر و کنار آبزی می باشد که در نتيجه آن اختلال در روند زنـدگی پرنـدگان مهـاجر رخ می دهد .
**خسارت به جوامع گياهی شامل: - خسارت به تنوع گونه ای به ویژه درختان - ضعيف شـدن پوشـش گيـاهی، خشـک شـدن گياهـان علوفـه ای و مرتعـی و در نتيجه اختلال در زنجيره غذایی وحوش - خسارت به کمربندهای سبز و مناطق حفاظت شده به وسيله درختان - تهدید و نابودی گونه های نادر گياهی - هجوم آفات گياهی د رهنگام خشکسالی - تعليف غير مجاز در مناطق حفاظت شده به دليل نبود علوفه کافی در سایر مناطق. - افزایش شدت و تعداد آتش سوزی
**خسارات آشاورزي: - تخریب انهار، شبکه های آبياری و زهکشی، قنوات و سردهنه های آبگيری از رودخانه ها. - خسارات وارده به چشمه ها و ایستگاههای پمپاژ - پر شدن سریع مخازن و سدها از رسوبات و کاهش حجم مفيد آنها - خسارت به امور زير بنايي و رفاهي همچون شبكه راهها خصوصاً راههاي روستايي ، تخريب خطوط انتقال نيرو و قطعي آب و برق و....
چالش های برنامه ریزی برای خشک سالی:
الف )قلت اطلاعات، آگاهی و دانش مرتبط با خشکسالی :
1 -اطلاعات محدود، پراکنده، جمع بنـدي نشـده و هماهنـگ نشـده 2 -عـدم تعریـف مشـخص، جـامع، متناسب با اقلیم هاي مختلف کشور و محصولات گوناگون از خشکسالی 3 -عدم مطالعـه سـوابق و تاریخچـه خشکسالی در کشور براي کمک به شناسـایی دوره خشکسـالی ، مـدت و شـدت خشکسـالی 4 -عـدم تهیـه استانداردها و شاخصهاي مرتبط با خشکسالی، خشکسالی بر اساس تناوب، شدت، مـدت، منطقـه، محصـول و رطوبت خاك باید کمی گردد 5 -ارتباط موارد غیر مرتبط با خشکسـالی از نظـر توجیـه کمبودهـا 6 -دانـش بومی در ارتباط با اقدامات پیشینیان در مورد خشکسـالی، جمـع آوري، آنـالیز، آزمـایش سـازگاري و امکـان استفاده مجدد مورد توجه قرار نگرفته است 7 -تنش آبی گیاهان به دلیـل عـدم تعریـف خشکسـالی مغفـول مانده است در بعضی ازکشورهاي اروپاي غربی حتی براي تاخیر 20-10 روزه بارنـدگی تمهیـدات لازم اتخـاذ گردیده است.
ب) عدم شفافیت تعریف خشکسالی :
عدم صـراحت و شـفافیت در تعریـف مـی تواند یک عامل اساسی در عدم برنامه ریزي براي خشکی و مدیریت منابع آب باشد.
ج) تصادفی بودن خشکسالی :
خشکسـالی به عنوان یک امر مسلم باقی خواهد ماند و فقط دوره و شدت آن نامعلوم است. بنابراین عقلانی است که براي کاهش هزینه ها و عوارض خشکسالی برنامه ریزي مناسب انجام داد.
د) پدیده خشکسالی : خشکسالی می تواند بهتـرین سیاستها و برنامه ریزیها را غیرعملی سازد، مگر آنکه افراد هر جامعه از طرف دولت مجبـور بـه انجـام برنامـه هاي مورد نظر شوند. مقابله جمعی توسط تمامی افراد بهترین راه حل می باشد.
ه) هزینه ها و عوارض خشکسالی :
عموما تصور بر این است که میزان ضـررهاي ناشـی از خشـکی کمتـر از سوانح غیرمترقبه (که معمولا واضح تر و در دوران کوتاهتري اتفـاق مـی افتـد) اسـت. در حالیکـه وقتـی بـه ضررهاي واقعی خشکسالی پی برده شود، این ضررها می تواند ضررهاي ناشی از حوادث غیرمترقبـه را نـاچیز جلوه دهد.
ر) ملاحظات سیاسی :
این ملاحظات می تواند بـه صورت محلی و در داخل یک کشور یا در ابعاد بین المللی و به منظور اهداف خـاص سیاسـی صـورت پـذیرد.
نقش سازمان محیط زیست در مورد خشک سالی:
يگـان حفاظت محيط زيست استان در مناطق تحت نظارت و مـديريت خـود برعهـده دارد همچـون خرید و توزیع علوفه درمناطق ، احداث، مرمت و بازسازی آبشخور ها ، استقرار منابع سيار آبرسانی ،ايجاد بند
ارتباط خشک سالی و توسعه شهری:
پيامد شــرايط خشک سالی ، تخريب هزاران هكتار از اراضى كشاورزى، تلف شدن هزاران دام و مهاجرت هزاران نفر از خانه و كاشــانه خود اســت كه مورد مهاجرت آنان از بسيارى از منظرهاى ديگر، ازجمله فشار بر نواحى شهرى
جلوگیری از خشک سالی :
- استفاده از شيوه های نوین آبياری و مصرف بهينه آب بر اساس نياز گياه - تغذیه دستی دام ها در مواقع خشکسالی - تأمين سوخت مناطق روستایی و عشایر جهت جلوگيری از تخریب منابع طبيعی و حفاظت از جنگل ها و مراتع - مهار سيلاب به کمک سدهای کوتاه و متوسط - پخش سيلاب و تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمينی - ذخيره نزولات آسمانی با احيای سيستم های سنتی سطوح آبگير باران - کشت گياهان مقاوم به خشکی و استفاده از گياهان توليدی و زینتی کم آب خواه و منطبق با شرایط اقليمی - صرفه جویی در مصرف آب و استفاده از فرهنگ صحيح مصرف - جلوگيری از حفر چاه های غير مجاز و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمينی
نتیجه گیري :
ارزش و کمبود آب و در عین حال خشکسالی باید جـزء فرهنـگ مـا شـود و جـز از طریـق بهینـه سـازي مصرف، حل نمیشود. دانستن قدر آب باید در الگوي مصرف ما بازتاب داشته باشد، که متاسفانه هنوز این امر محقق نشده است. سیاستگذاري ها در خشکسالی میتواند سبب کاهش اثرات مخـرب وایجـاد انگیـزه بـراي بهبود مدیریت منابع آب شود. می توان با مدیریت یکپارچه منابع آب سبب توسعه و مدیریت هماهنـگ آب و خاك و منابع وابسته به این دو در شرایط خشکسالی و ترسالی شد.
منابع:
1/ خشكسالي، تهديد يا فرصت؟/1*مهندس انسيه مركباتي / نشريه علمي محيط و توسعه،/ 1387
2/ مفهوم خشكسالي ، اثرات آن و راهکارهای مقابله با آن :/وابط عمومی اداره کل حفاظت محيط زیست خراسان رضوی
3/ خشکسالی و موانع و چالشهاي برنامهریزي منابع آب در شرایط خشکسالی/ 2 ، عبدالرحیم هوشمند 1 مصطفی عشیري/1392/ ولین همایش ملی بحران آب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان(اصفهان
4/ خشك سالى و اثرات آن بر توسعــه ى روستــايى/ خليل رحمانى، محمدرضا نقوى/تموزش جغرافیا/1390
لطفا انتقادات و پیشنهادات خود را باما در میان بگذارید.
