خرده مالکی و پیامدهای آن
رشد جمعیت و عدم پیشرفت اساسی در رابطه با افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و افزایش تقسیمات اراضی (خرده مالکی)، تخریب منابع پایه آب و خاک، از جمله مشکلاتی است که امنیت غذایی کشور را تهدید میکند. براي رسيدن به توسعه پايدار كشاورزي موانع و مشكلاتي وجود دارد كه به نظر ميرسد يكي از اين مشكلات كه شايد مهمترين آنها باشد، مشكل مالكيت ها است (رضاييفر، 1387). به هرحال نظام بهره-برداري از اراضي و نحوه سازماندهي توليد كشاورزي از اساسيترين مشكلات بخش كشاورزي ماست كه عدم توجه به آن يا عدم برخورد صحيح با آن در عقب ماندگي بخش كشاورزي بسيار موثر است (هجرتی و افشاری، 1389). کوچک شدن اراضی و ایجاد خورده مالکی به مرور زمان و بر اثر دلایل مختلفی مانند تقسیم ارث، تغییر نظام مالکیت اراضی، خشکسالی ها و عدم کنترل روند خرد شدن اراضی ... شکل می گیرد. به هر دلیل که این موضوع اتفاق بیفتد، تبعات گسترده ای را به دنبال خواهد داشت.
پراكندگي و قطعه قطعه بودن اراضي كشاورزي يكي از مسايل و مشكلاتي است كه كشورهاي مختلف جهان، حتي كشورهاي پيشرفته و توسعه يافته نيز با آن مواجه مي باشند و يكي از موانع جدي توسعه كشاورزي محسوب مي شود، به طوري كه كوچكي و پراكندگي اراضي مانعي در استفاده بهينه از آب، زمين، نيروي انساني، مكانيزاسيون و ديگر عوامل مؤثر در توليد كشاورزي مي باشد. اين وضعيت كه در بيشتر مناطق كشور ما مشاهده مي شود يكي از اساسي ترين و بنيادي ترين مسايل توسعه كشاورزي است. در دنیای مدرن امروز که اکثر امور و به خصوص امور کشاورزی با استفاده از آخرین تکنولوژی ها و مکانیزاسیون پیشرفته انجام می شود، متاسفانه اکثر کشاورزان منطقه با استفاده از سیستم بهره برداری سنتی و با ادوات کمتر پیشرفته به کشت و زرع می پردازند. از پیامدهای خرد شدن اراضی کشاورزی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
هدر رفتن بخش عمده ای از هزینه ها و فرصت ها
عدم اجرای الگوی کشت مناسب
کاربرد ناکارآمد ماشین آلات و نهاده ها
عدم بهره گیری از روش های علمی تولید
کارایی پایین روش های مدیریتی
کاهش بهره وری
فقر و توسعه نیافتگی
و ...
شکل ذیل محدودیت های عمده ناشی از خرده مالکی را نمایش می دهد.
علاوه بر مواردی که در بخش های فوق بدان اشاره گردید خرد شدن اراضی به طور چشمگیری باعث هدرفتن سطح قابل کشت می شود. در واقع ایجاد مرزهای بین اراضی باعث هدررفتن سطح زیر کشت موثر می شود. انیمیشن ذیل این موضوع را بهتر نمایش می دهد. همانگونه که در این انیمیشن قابل مشاهده است، بر اثر تقسیم مرز اراضی یک هکتار زمین به ده قطعه هزار متری، حدود یک هزار متر مربع از سطح مفید زیر کشت از دسترس خارج می گردد.
مطابق با انیمیشن زیر حال اگر همین منطقه به 20 قطعه 500 متر مربعی تقسیم شود، حدود 2000 متر از سطح مفید قابل کشت از دسترس خارج می گردد.
البته یک هکتار فوق به صورت مربعی در نظر گرفته شده است. اگر شکل کلی زمین به صورت مستطیل باشد، نسبت محیط به سطح آن افزایش می یابد و لذا در حین تقسیم شدن به اراضی خرد، به نسبت سطح بیشتری از اراضی کشاورزی مفید از دسترس خارج می گردد.
همچنین به طور قابل توجهی کاربرد تکنولوژی های نوین خصوصا ماشین آلات کشاورزی در زمین های خرد محدود می گردد. انیمیشن ذیل این موضوع را بهتر نمایش می دهد.
در پایان باید به این نکته توجه نمود که هر چند خرده مالکی مشکلات گسترده ای را برای تولید و بهره وری رقم می زند اما به هر حال بخش قابل توجهی از بهره برداران خود را با این نوع روش معیشت تطابق داده اند و لذا تغییر مرز اراضی بدون توجه به پیامدهای آن و یا بدون برنامه مشکلات گسترده تری را دامن خواهد زد. تغییر مرز اراضی و یکپارچه سازی نیازمند توسعه زیرساخت های گسترده ای است که بدون وجود این زیرساخت ها مشکلات بعد از یکپارچه سازی به مراتب بیشتر از شرایط قبل از آن است.
