« بنام خدای مهربان»

مقدمه:

یکــی از مهمتريــن عمليــات داشــت، آبيــاري در طــول فصــل رشــد اســت. درخــت پســته در هــر مرحلــه از رشــد بــه مقــدار مشــخصی آب نیــاز دارد. برنامه ریــزی تأمیــن مقــدار مناســب آب بــرای باغــات پســته در زمــان لازم از اهـداف آبیـاری اسـت. درخـت پسـته قـادر بـه بقـا در دوره هـای خشکسـالی و  شـرایط کم آبـی اسـت. هرچنـد کـه پسـته درخـت نسـبتا مقاوم به کم آبی اسـت، نبایـد انتظـار داشـت کـه چنانچـه کمتـر از نیـاز آبـی آبیـاری شـود، کاهش عملکـردی نداشـته باشـد. حسـاس ترين مرحلـه رشـد درختـان پسـته بـه تنـش آبـي، زمـان گلدهـي و مغـز رفتـن اسـت.

 #آبیـاری در زمـان گلدهـی(فروردین ماه )عمومـا  باعث جلوگیری از سقط جنیــن میشــود. 

#آبیـاری حیـن تشـكيل ميـوه و پـس از گرده افشـاني (اواخـر فرورديـن مـاه( باعـث افزایـش تعـداد دانـه در درخـت میشـود .

#آبیـاری در زمـان پـر شـدن مغـز(تیرماه) عمومـا باعث کاهش درصد پوکــی میشــود.

 #آبیــاری در زمــان رســیدگی (اوایــل شــهریور مــاه) باعــث کاهــش درصــد نیم مغــزی میشــود. امــا برخــي از باغــداران از آبیــاري باغ هــاي خــود در زمــان گل تــرس دارنــد و اظهــار مي‌كننــد كــه آبيــاري در ايــن زمــان باعــث ريــزش گلهــا ميشــود. 

 

آبیاری باغ پسته در فصل بهار: 

بـر اسـاس تحقیقـات انجام شـده آبیـاری سـنگین در اردیبهشـت مـاه باعـث تشـدید بـروز عارضـه لکـه پوسـت اسـتخوانی میشـود. آبیـاری سـنگین باعـث رقیق تــر شــدن شــیره گیاهــی، ایجــاد کمبــود کلســیم و درنهایــت بــروز ایــن عارضـه میشـود. بنابرایـن از انجـام آبیـاری سـنگین در بـاغ پسـته در اردیبهشـت مــاه بایــد خــود داری شــود.

ً كاهـش آلودگـي مغـز پسـته بـه زهرابـه بستگی به  تشـكيل پسـته های زودخنـدان و نهايتـا آفالتوكسـين دارد. در عیـن حـال چـون اواخـر خرداد، زمان سـخت شـدن پوسـت اسـتخوانی اسـت، آبیـاری بیـش از حـد باعـث ضخیم تـر شـدن پوسـت اسـتخوانی میشــود و ممکــن اســت درصــد خندانــی را در انتهــای فصــل کاهــش دهــد.

بنابرایـن باغـدار بایـد بـرای کاهـش آلودگـی پسـته خـود بـه زهرابه آفالتوکسـین، کاهـش جزئـی در خندانـی محصـول خـود را بپذیـرد.

آبیاری باغ پسته در فصل تابستان بــا توجــه بــه اينكــه در ماه هــاي تيــر و مــرداد هــوا گرمتــر اســت و نيــاز آبــي درخــت افزايــش پیــدا میکنــد، در صــورت امــکان، دوره هــاي آبيــاري كوتاه تـر برحسـب نـوع خـاك توصيـه ميشـود. در تابسـتان رشـد درخـت پسـته یکنواخت تـر از بهـار اسـت. از ایـن رو متناسـب بـا آن بهتر اسـت دوره هـای آبیاری هـم منظـم باشـد. در اغلـب ارقـام تجـاري، مهمتريـن آب بـراي خنـدان شـدن و رسـيدگي كامـل ميـوه، آبيـاري شـهريور مـاه يـا آخريـن آبيـاري قبـل از برداشـت محصـول اسـت.

البتـه چـون رطوبـت بـالا در بـاغ در زمـان رسـيدگي محصـول، احتمــال آلودگــي پســته هاي زودخنــدان و ترك خــورده را بــه قارچ هــاي مولــد آفالتوكســين افزايــش ميدهــد، برحســب زودرســي يــا ديررســي رقــم مدنظــر ســعي ميشــود آبيــاري آخــر حداكثــر تــا 10 روز قبــل از برداشــت محصــول انجـام شـود تـا هـم احتمـال آلودگـي كمتـر شـود و هـم مشـكلي در عمليـات برداشـت ايجـاد نشـود.

یکـی از مهمتریـن مشـکلات فیزیولوژیکـی پسـته، ناخندانـی میـوه در زمـان برداشـت اسـت. تحقیقـات مختلـف نشـان میدهـد کـه آبیـاری کافـی باغ هـای پســته در مــرداد مــاه چــه به صــورت غرقابــی و جــوی و پشــته و چــه به صــورت قطـره ای تأثیـر درخـور توجهـی بـر افزایـش خندانـی میـوه پسـته دارد.

 

شـکاف پوســت اســتخوانی )آنــدوکارپ( پســته بیشتــر به دلیــل فشــار فیزیکــی مغــز اسـت. بنابرایـن وجـود آب کافـی بـرای ادامـه رشـد مغـز در مـرداد مـاه ضـروری اسـت و مغـز پسـته قادر اسـت بـا فشـار فیزیکی، پوسـته اسـتخوانی را در راسـتای پشـتی و شـکمی میـوه بشـکافد و باعـث خندانـی میـوه پسـته شود.

شـایان ذکـر اســت درصد ناخندانــی میــوه پســته بســته بــه نــوع رقــم، مــکان و شــرایط آب و هوایـی و مدیریـت آبیـاری و کوددهـی بـاغ از 10 تـا 40 درصـد متغیـر اسـت. حتـی درصـد خندانـی و ناخندانـی پسـته در سـال های پرمحصـول و کم محصـول نیـز متفـاوت اسـت. بنابرایـن تنظیـم باردهـی درختـان و کاهـش تنـاوب باردهـی میتوانـد در کاهـش درصـد ناخندانـی پسـته مؤثـر باشـد.

آبیاری باغ پسته در فصل پاییز:

فصــل پاييــز مناســبترين زمــان بــرای بررســي وضعيــت آبيــاري در طــول  فصـل رشـد در ارتبـاط بـا تغييـرات شـوري خـاك اسـت. معمـولا رشــد، به خصــوص در ماه هــاي تيــر و مــرداد كــه تبخيــر و تعــرق زيــاد اســت و همچنیـن در زمـان برداشـت محصـول کـه آبيـاري بـا تأخير يـا كمتر از حـد مورد نيــازاست   انجــام ميشــود .

در مناطـق بـا آب و خـاك شـور، افزايـش شـوري در ناحيـه ريشـه درختـان ممكـن اسـت باعـث رشـد ناكافـي شـاخه ها، آفتابسـوختگي و چروكيدگـي مغـز شـود. سـوختگي نـوك و حاشـيه برگ هـا نيـز از علایم افزايـش جـذب و تجمـع شـوري در بافت هـاي گياهـي اسـت.  

نیاز آبی و دور آبیاری درختان پسته:

نيــاز آبــي گيــاه پســته بســته بــه ســن آن از نهــال تــا درخــت بــارور بيــن 3500 تـا 9000 مترمكعـب در هكتـار در سـال متغيـر اسـت. ميـزان آب مـورد نيــاز ســالانه درختــان پســته بــارور بــه شــرح زیــر اســت:  

در آبياري سطحي و غرقابي 9000 مترمكعب در هكتار  است.  

در آبياري بابلر 6500 مترمكعب در هكتار است.

در آبياري قطرهاي 5000 مترمكعب در هكتار است . 

در آبیــاری ســطحی، گيــاه پســته در ســال هایی کــه به صــورت نهــال اســت )ســال هاي اول و دوم كشــت) بایــد بــا دور 7 روز آبيــاري شــود. از ســال ســوم تــا حــدود 10 ســالگي (شــروع محصول دهــي اقتصــادي) دور آبيــاري 14 تــا 20 روز يـك بـار بسـته بـه نـوع خـاك اعمـال شـود.

در درختـان بـارور در ماه هـاي تيـر و مـرداد دور آبيـاري 25 تـا 35 روز( بسـته بـه نـوع خـاك ) است اگـر بافـت خـاک شـنی و به اصطلاح سـبک اسـت هـر 25 روز، و اگـر بافـت خـاک متوسـط اسـت هـر 30 روز و اگـر بافـت خـاک رسـی و به اصطلاح سـنگین اسـت هـر 35 روز توصيــه ميشــود. در بقيــه ماه هــا در طــول فصــل رشــد دور آبيــاري 30 تــا 40 روز قابـل توصيـه اسـت.

آبشویی باغ پسته در فصل زمستان:

در مناطـق بـا آب و خاك شـور، افزایش املاح نمک در محدوده ریشـه درختان و عـدم آبشـویی آن باعـث کاهـش رشـد رویشـی، کاهـش گلدهـی و میوه دهی و حتـی خشـک شـدن درختـان در ابتـدای فصـل رشـد بعـدی میشـود و در برخـی مواقـع تأثیـرات ایـن شـوری ها باعـث خشـک شـدن 30 الـی 40 درصـد درختـان بـاغ میشـود

 در مناطقـی كـه مسـتعد اين شـرايط هسـتند، آبشـویی در دوره خـواب گيـاه )زمسـتان( قابـل توصيـه اسـت. زمـان خـواب كامـل درختان پسـته از زمـان برگريـزي كامـل درختان شـروع میشـود و تـا حـدود ۲۰ روز قبل از متـورم شـدن جوانه هـا ادامـه مي‌يابـد.

در فصـل خـواب به دلیـل متوقـف شـدن رشـد ریشـه ها میـزان تنفـس ریشـه کاهـش پیـدا میکنـد و بیشتریـن مقاومت را بـه شـرایط غرقابـی و کمبـود اکسـیژن در خـاک پیدا میکنـد.  چـون معمولا در ايـن فصـل، عمليـات كوددهـي (كودهـاي حيوانـي و شـيميايي) هـم در چالكود انجـام ميگیـرد، بـرای ايجاد شـرايط مناسـب در جذب كود توسـط گياه در شـروع فصـل، حداقـل يـك نوبـت آبيـاري پـس از پركـردن چالكودهـا مفيـد خواهـد بود .

انجـام آبشـویی بلافاصله بعـد از بارندگی های سـنگین زمسـتانه ، میـزان آب مورد نیـاز بـرای آبشـویی را کاهـش میدهـد و امـکان اسـتفاده از آب هـای شـور بـرای آبشـویی فراهـم میشـود. بـرای آبشـویی باغاتـی کـه دارای آب و خاک شـیرین هسـتند، اندازه گیـری شـوری )EC )خـاک در اعمـاق مختلف ضروری اسـت و فقط در صـورت افزایـش میـزان غلظت نمک ها از حد بحرانی باید آبشـویی انجام شـود.

* *نکات کاربردی: 

بـه تمامـی کارشناسـان و باغـداران توصیـه میشـود نـکات کاربـردی زیـر را بـرای بهینه سـازی مصـرف آب در باغـات پسـته رعایـت و بـدان توجـه کننـد:

 -در اغلـب ارقـام تجـاري، مهمتريـن آب بـراي خنـدان شـدن و رسـيدگي كامـل ميـوه، آبيـاري شـهريور مـاه يـا آخريـن آبيـاري قبـل از برداشـت محصـول اسـت. آبيـاري آخـر بایـد حداكثـر تـا 10 روز قبـل از برداشـت محصـول انجـام شـود تـا هـم احتمـال آلودگـي كمتـر شـود و هـم مشـكلي در عمليـات برداشـت ايجـاد نشـود

- در خاک‏ هایــی بــا بافــت ریــز نبایــد خــاک زیــاد خشــک شــود؛ زیــرا سله بسـتن خـاک ممکـن اسـت باعـث پـاره شـدن ریشـه های موییـن نهـال پسـته شــود و از طرفــی رطوبــت بیــش از انــدازه نیــز باعــث پوســیدگی طوقه درخــت پســته میشــود. 

  -باغـداران در زمسـتان دو تـا سـه مرتبـه بـاغ خـود را بـا یـخ آب زمسـتانه آبیــاری کننــد. ایــن کار عــلاوه بــر ازبین بــردن آفــات و انگل هــای موجــود در خــاک باعــث ذخیــره آب بــرای اســتفاده گیــاه در تابســتان میشــود.

 -بـا بـزرگ شـدن حجـم درخـت ، جوی هـای آبیـاری را نیـز پهنتـر کنیـد تـا سـایه انداز درخـت را آب بگیـرد. به جـای یـک جـوی گـود از یـک کـرت پهـن بـرای آبیـاری اسـتفاده کنید.

-از انجام آبیاری سنگین در باغ پسته در اردیبهشت ماه باید خودداری شود .

-حسـاسترین دوره آبیـاری درختـان پسـته در تیـر مـاه و هنـگام پـر شـدن مغــز پســته و مهمتریــن آب بــرای خنــدان شــدن دانه هــای پســته، آخریــن آب قبــل از رســیدن کامــل دانه هــا و برداشــت محصــول در اواخــر مــرداد یــا اوایــل شـهریور مـاه اسـت .

  -در صورتــی کــه کاشــت پســته در اراضــی بســیار شــور یــا شــور و قلیــا، مدنظـر باشـد، کاشـت نهـال در کـف جوی هـا و نـه در محـل داغ آب انجـام شـود و به جـای جـوی و پشـته، نـواری بـه عـرض حداقـل یـک متـر و عمـق مناسـب. 

-آبیــاری کافــی باغ هــای پســته در مــرداد مــاه چــه به صــورت غرقابــی و جــوی و پشــته و چــه به صــورت قطــره ای تأثیــر درخــور توجهــی بــر افزایــش خندانــی میــوه پســته دارد.  

درختــان پســته در فصــل خــواب هيــچ گونــه رشــدي ندارنــد و جــذب آب در حداقــل اســت. بنابرايــن انجــام آبيــاري در فصــل خــواب بــرای اســتفاده درختــان، كاري بيهــوده اســت.

انتخاب دور آبیاری: 

دور آبیـاری مناسـب در باغـات پسـته بـا توجـه بـه فصـل رشـد، نـوع خـاک، روش آبیـاری و سـن گیـاه متفـاوت مـی باشـد. نهـال هـای پسـته در روش آبیـاری سـطحی بـا دور آبیـاری 7 روزه آبیـاری مـی گردنـد و بـه تدریـج با رشـد آنها و رسـیدن بـه سـن 5 سـالگی دور آبیـاری بـه 14 روز افزایش مـی یابد. 

 در ماههـای گـرم سـال بهتـر اسـت ایـن دوره کمـی کمتـر در نظـر گرفتـه شـود.

( نکته های تکمیلی تر):

مزایای سیستم های خرد آبیاری بر سایر سیستم های آبیاری:

  -یکنواختی، پخش آب بالاتری را نسبت به سایر سیستم ها تأمین می کنند 

 -امـکان کنتـرل عالـی مقـدار و زمـان آبیـاری را فراهـم مـی کننـد.

دوره هـای آبیاری خیلـی کوتاه (آبیـاری روزانـه بـا سیسـتم آبیـاری قطـره ای) مـی توانـد بـرای سـازگاری نیـاز آبـی درختـان بـکار رود.

روانــاب ســطحی و نفــوذ عمقــی بــه علــت کاربــرد مقادیــر کــم حجــم آب در زمــان آبیــاری نیــز حداقـل مـی گـردد.

بـه دلیـل دور آبیـاری کوتـاه در ایـن سیسـتم، شـرایط رطوبتـی بسـیار خوبـی در خـاک بوجـود مـی آیـد. 

زمین های نامنظم نیز به آسانی قابل آبیاری می باشد .   

رشد علف های هرز به دلیل اینکه تنها بخشی از سطح زمین خیس می شود به حداقل می رسد.

معایب سیستم های خرد آبیاری   :

هزینه اولیه اجرای سیستم زیاد می باشد.

نیـاز بـه مدیریـت دقیـق در نگهـداری سیسـتم جهـت جلوگیـری ازگرفتگـی قطـره چـکان هـا بوسـیله ذرات فیزیکـی، مـواد آلـی و یـا رسـوب مـواد شـیمیائی دارد.

چـون آب در سیسـتم، تحـت فشـار اسـت نیـاز به صـرف انـرژی زیـادی دارد. البتـه فشـار لازم معمولا از سیسـتم هـای آبیـاری بارانـی کمتـر بـوده ولـی در مقایسـه با سیسـتم های آبیـاری غرقابـی نیازمند انـرژی بیشـتری می باشـد.

سیستم های خرد آبیاری اسـتفاده از سیسـتم هـای آبیـاری قطـره ای سـطحی، زیـر سـطحی و خـرد آبپاشـی در بـاغ هـای پسـته رو بـه افزایـش اسـت. ایـن سیسـتم هـا تنها بخشـی از سـطح خـاک را خیس مـی کننـد. عمو ًما سـطح خیـس شـده بهینـه در حـدود 40 تـا 60 درصـد سـطح بـاغ توصیـه مـی گـردد.

منابع :

آشنایی با عملیات کا شت و داشت باغات پستـه-محمدرضا نایینی-انتشارات نسیم حیات -1396

برنامه ریزی آبیاری در باغهای پسته-محمد کریمی-نشر اموزش کشاورزی-1397