«بنام خداوند بخشنده مهربان»
با سرمازدگی کلزا آشنایی دارید؟
چه اقداماتی برای این کار انجام میشود ؟
کلزا چند نوعه ؟
.
.
.
.
مقدمه:
کلزا گیاهی است سرما دوست و یکی از معدود گیاهان روغنی است که امکان کشت پاییزه آن، به خصوص در مناطق سردسیر کشور، وجود دارد. کلزا در بین گیاهان روغنی مهم بیشترین تحمل را در برابر سرما دارد و در صورت برخورداری از شرایط رشدی مناسب میتواند زمستان های سخت را تحمل کند. با این حال، این گیاه نسبت
به مدیریت مزرعه بسیار حساس است و رعایت نکردن نکات کلیدی در زمان کشت، باعث حساسیت این محصول به سرما میشود و خطر خسارت زمستانه را به شدت افزایش میدهد، تا جایی که ممکن است مزرعه به صورت کامل از بین برود. خسارت سرما به مرحله رشدی گیاه، شدت سرما و مدت زمان دوام سرما بستگی دارد .
انواع کلزا :
کلزا دارای دو تیپ رشد بهاره و پاییزه است. در مناطق سرد و معتدل سرد که ارقام پاییزه کلزا کشت میشوند، با کاهش دما در زمستان رشد گیاه متوقف میشود و گیاه وارد دوره رکود زمستانه میشود. درجه حرارت پایه برای رشد کلزا بین 0تا ۵درجه سانتیگراد گزارش شده است. بنابراین، از زمانی که درجه حرارت روزانه به نزدیک صفر میرسد، دوره رکود زمستانه شروع میشود و در اواخر زمستان با افزایش دمای هوا به پایان میرسد.
بر این اساس، دوره رشد فعال کلزای پاییزه در دو مرحله قبل از زمستان و بعد از زمستان انجام میشود که این دو مرحله شامل مراحل زیر است:
قبل از زمستان: قبل از زمستان رشد رویشی گیاه اتفاق میافتد، برگهای حقیقی گیاه تشکیل میشوند و سطح برگ گیاه به سرعت توسعه پیدا میکند. در این مرحله ساقه و جوانه مرکزی رشد طولی ندارد و ارتفاع آن افزایش نمییابد و در نزدیکی سطح خاک باقی میماند. طرح اولیه شاخه های جانبی در مجاورت برگهای حقیقی تشکیل میشود.
پس از زمستان: پس از زمستان و با آغاز دوره رشد بهاره، گیاه کلزا وارد مرحله رشد زایشی میشود. در پاییز به تدریج سازگاری کلزا به سرما افزایش پیدا میکند.بوته های کلزا به علت اینکه نقطه رشدی آنها در بالای سطح زمین است، درمقایسه با غلات تحمل نسبتاً کمتری به سرما و یخ بندان دارند سازگاری و سخت شدن کلزای پاییزه نسبت به سرما برای زمستان گذرانی مناسب، کلزا باید فرایند مقاوم شدن یا سخت شدن را طی کند.
این فرایند در مرحله روزت و در اواخر پاییز زمانی اتفاق میافتد که کلزای پاییزه چند روز در معرض دما های نزدیک به صفر قرار گیرد. اگر فرایند سخت شدن به خوبی انجام شود، به گیاهان امکان میدهد در برابر سرما مقاوم شوند و سرما های زیر صفر را بدون خسارت جدی تحمل کنند. در این شرایط، رشد گیاه آهسته میشود و
سلول های کوچکتر با غلظت بیشتر مواد محلول ایجاد میشوند که مقاومت بالاتری به سرما و یخ بندان دارند.
سرماهای ملایم زیر صفر (تا -3درجه سانتیگراد) رشد برگها را متوقف میکند و فرایند سخت شدن را سرعت می بخشد. هرچه دوره سازگاری وتطابق طولانی تر باشد و نوسانات دمایی در این دوره کمتر باشد، فرایند سخت شدن بهتر انجام میشود و تحمل گیاهان به سرما و یخ بندان افزایش می یابد.
مطالعات نشان داده است که گیاهچه های کلزا برای سازگاری با سرما حداقل باید 7روز در معرض سرماهای نزدیک به صفر باشند.ِ کلزای پاییزه چنانچه در مرحله رشدی مناسب باشد و فرایند مقاوم شدن در آن اتفاق افتاده باشد، میتواند سرمای کوتاه مدت 15تا 20درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل کند.
سایر عوامل مؤثر در سرمازدگی زمستانه:
* بروز سرمای ناگهانی:
اگر وقوع سرما به صورت ناگهانی باشد، احتمال بروزخسارت بیشتر است. درصورتیکه سرما به صورت تدریجی ایجاد شود، به دلیل ایجاد سازگاری در گیاهان، بافت گیاه به تدریج در برابر سرما مقاوم میشود و میتواند سرما را تحمل کند و احتمال خسارت کاهش می یابد.
* دوام سرما:
مدت زمان یا دوام سرماهای زیر صفر در میزان خسارت به کلزا بسیار مهم است. افت شدید دما اگر کوتاه مدت باشد، ممکن است باعث خسارت به بوته های کلزا نشود. اما سرمای ملایم چند درجه زیر صفر اگر تمام طول شب دوام داشته باشد میتواند خسارت شدیدی بزند.
* نوسان زیاد دما:
چنانچه دمای هوا در طول شب به زیر صفر برسد و سپس طی روز هوا خیلی گرم شود، میتواند به گیاه شوک وارد کند و باعث ایجاد خسارت شود. به عبارت دیگر ممکن است سرما باعث مرگ گیاهان نشود، اما نوسانات شدید دما گیاهان را از بین ببرد.
* رطوبت خاک:
رطوبت مطلوب خاک کمک میکند که خاک در طول روز گرمای آفتاب را جذب کند و در طول شب خاک را از سرما حفظ کند. خاک خشک در طول شب به سرعت گرما را از دست میدهد؛ اما خاک مرطوب آهسته تر خنک میشود، در نتیجه احتمال سرمازدگی کاهش مییابد.
* روزهای آفتابی همراه با وزش باد:
در حالتی که خاک یخ زده است و امکان جذب رطوبت وجود ندارد، ازدست رفتن آب در روزهای آفتابی یا همراه با وزش باد میتواند باعث ازبین رفتن گستردۀ بوته ها شود، حتی اگر بوته ها رشد پاییزه و روزت مطلوبی داشته باشند و به طور کامل مقاوم شده باشند.
*پوشش برف:
وجود پوشش برف در سطح زمین با ایجاد یک لایه عایق سرما میتواند خسارت به ناحیه طوقه گیاه را کاهش دهد و تحمل به سرما را افزایش دهد .
علائم و نشانه های سرمازدگی:
تغییر رنگ و ایجاد رنگ ارغوانی در گیاه:
وقوع سرماهای زیر صفر در ابتدا باعث ایجاد رنگ بنفش در برگ های کلزا میشود.ارغوانی شدن برگها در هر دو سطح زیرین و بالایی برگ اتفاق میافتد و ممکن است کل سطح برگ را در بر بگیرد. ارغوانی شدن برگ نتیجه تولید آنتوسیانین ها است که در اثر وقوع سرما ایجاد میشوند. این پدیده باعث ایجاد خسارت به بوته نمیشود. ودرصورتی که هوا گرم شود، از شدت آن کاسته میشود. آنتوسیانین ها به عنوان رنگدانه های محافظت کننده از نور عمل میکنند و در واکنش به سرما در ساقه و برگ گیاه تولید میشوند و تجمع پیدا میکنند و باعث محافظت گیاه در برابر شدت نور زیاد در دماهای پایین اواخر پاییز و زمستان می شوند یکی دیگر از تأثیرات سرما در گیاهچه های جوان کلزا، ایجاد حالت فنجانی شکل در برگ های اولیه است. با گرمشدن هوا این حالت به سرعت از بین می رود بازیابی و جبران سرمازدگی بعد از زمستان بعد از رفع سرمای زمستان، اگر در نقطه مرکزی روزت بافت سبز وجود داشته باشد، با بالارفتن دما و افزایش طول روز، گیاه دوباره رشد خواهد کرد .
اگر برخی بوته ها در اثر سرمای زمستان از بین رفته باشند، قدرت شاخه دهی کلزا میتواند کاهش تراکم بوته را تا حدود زیادی جبران کند. تراکم مناسب در زمان برداشت بین 40تا ۵0بوته در مترمربع است. با این حال اگر در هر مترمربع حدود ۲۵بوته هم سالم باقی مانده باشد، پتانسیل عملکرد تا حدودی کاهش می یابد، اما هنوز می تواند به محصول مناسب و معقول منجر شود، البته درصورتی که علف های هرز به خوبی مدیریت شوند.
تراکم گیاهی مناسب :
مصرف بیش از اندازه بذر و ایجاد تراکم بیش ازحد در مزرعه، باعث افزایش رقابت بین بوته ها میشود و رشد گیاهان به شدت کاهش پیدا میکند؛ با تضعیف گیاه، حساسیت به سرمازدگی افزایش می یابد.
میزان مناسب بذر مصرفی برای ارقام هیبرید و غیرهیبرید در اقلیم سرد و معتدل سرد کشور به ترتیب حدود 4و 6کیلوگرم درهکتار توصیه میشود، به طوری که تراکم بوته در حدود 40تا 50بوته در مترمربع باشد.
منبع : نشریه ترویجی سرمازدگی درکلزا و راه های مقابله با آن- وزرات جهاد کشاورزی-مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان-1398-محمد یزدان دوست همدانی
